 |
| गोपाल छाङछा राई |
विज्ञहरुका अनुसार नेपालका आदिवासी–भूमिपुत्रहरुका मौलिक इतिहास, भाषा, संस्कार र संस्कृति, गौरवशाली गाथा र आफ्नै भूभाग छ भने, यी समुदायहरु, कसरी, नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठानद्वारा प्रकाशित नेपाली बृहत शब्दकोषमा उल्लेख गरिएझै, यहाँका मूलवासी–भूमिपुत्रहरुलाई कही केही नभएका फिरंगी बन्जराझै, बनाइए ? प्रश्न चिह्न त खडा भएको छ नै षड्यन्त्रको ‘बू’ पनि दङ दङ गन्हाएको छ ।
२०५६ सालमा गठीत सन्त बहादुर गुरुङ नेतृत्वको कार्यदलले नेपालका भूमिपुत्रहरुलाई कही, केही नभएको, मगन्ते, फिरंगी–बञ्जाराकै सूचिमा राखेर विज्ञहरुको परिभाषा र बृहत शब्दकोषका मान्यतालाई विनाआधार कुठाराघात मात्र गरेको छैन, भूमिपुत्रहरुका गौरवाशाली ईतिहास माथि नै धावा बोल्ने काम गरेको छ । बृहत शब्दकोषलाई र विज्ञहरुका भनाईलाई आत्मसात गर्ने हो भने राई, लिम्बू, गुरुङ्ग, थारु, मगरलगायतका नेपालका आदिवासी समुदाय ‘जनजाति’ परिभाषा भित्र पर्दैनन् भन्ने कुरा स्पष्ट हुन्छ । उल्लेखित जातहरु ‘जनजाति’ परिभाषा भित्र नपर्ने स्पष्ट हुँदाहुँदै ‘जनजाति’ शब्दमाथि राजनीति गर्नेहरुले बलजफती विनाआधार ‘जनजाति’ परिभाषा भित्र राख्ने काम गरेका छन् । के माथि उल्लेखित जातिहरु बृहत् शब्दकोषमा अर्थ लगाइएझै असभ्य, अशिक्षित, नजिकको परिवेशसँग घुलमिल नभएको फिरंगी, बञ्जाराझै देखिन्छन् त ?
तर २०५६ सालमा तत्कालिन श्री ५ को सरकारले सन्त बहादुर गुरुङ को संयोजकत्वमा डा.कृष्णभट्ट चन्द सदस्य रहेको ‘जनजाति उत्थान प्रतिष्ठान कार्यदल’ गठन गर्यो । जुन कार्यदलले बृहत नेपाली शब्दकोषको परिभाषा विपरीत जनजातिको अर्थ यसरी लगायो । कार्यदलका अनुसार
– आफ्नो सांस्कृतिक पहिचान भएको
– आफ्नै परम्परागत भाषा, धर्म, रितिरिवाज र संस्कृति भएको
– समानतामा आधारित सामाजिक संरचना भएको
– परम्परागत छुट्टै भौगोलिक क्षेत्र भएको
– लिखित या अलिखित इतिहास भएको
– वर्तमान नेपालको राजनीति र राज्यसंरचनामा निर्णायक भूमिका नभएका
नेपालमा आदिवासी आफुलाई जनजाति भन्ने र हिन्दू वर्णश्रम व्यवस्था अन्र्तगत नपर्ने समुदाय हो भनि परिभाषित गरिएको छ । यसरी जनजातिको बारेमा अहिले पनि बहस यथावत् छन् । जनजाति भन्ने शब्दको अर्थ केलाउँदै जाने हो भने यदि नेपाली भाषा संस्कृति भाषालाई एक पटक फर्केर हेर्नुपर्ने हुन्छ । जनजाति शब्दलाई पदवियोग गरेर हेर्नुपर्ने हुन्छ । जन शब्द संस्कृति शब्द हो भय शब्दको अर्थ मनुष्य वा मानव भन्ने बुझाउँछ । यी दुवै शब्दलाई पदयोग गरेर हेर्ने हो भने मानव समुदाय भन्ने बुझाउँछ । यसरी हेर्दा जनजाति भन्नाले सबै मानव समुदायलाई बुझाउँछ । तर यहाँ जनजाति शब्दमाथि अव्यवहारिक रुपमा राजनीति भइरहेको छ । जो निन्दनीय छ ।
Social Buttons